حسن نوری همدانیوی از محضر علمایی چون ملا علی معصومی همدانی، آیت‌الله سید حسین بروجردی، آیت‌الله سید محمّد حجت، امام خمینی، آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله محقق داماد، علامه طباطبایی و دیگران دانش علوم دینی را آموخت. مهم‌ترین ویژگی او تبلیغ، ارشاد و نشر معارف اسلام بود که در سال ۱۳۵۹ش از طرف امام خمینی برای ارشاد و هدایت مسلمانان انگلستان به آن کشور اعزام شد. تاسیس انجمن‌های اسلامی قم برای آشنایی بیشتر مردم و جوانان با اسلام ناب و مبارزه و مقابله با تبلیغات دشمنان، و خدمت در امر ساماندهی کارهای علمی آیت‌الله بروجردی در بیت ایشان، از جمله فعالیت‌های میرزا حسن نوری بود. ۱ - پدرپدر میرزا حسن نوری همدانی، میرزا ابراهیم نوری، از عالمان وارسته همدان و عالمی متّقی و سازش‌ناپذیر بود که در عصر حکومت رضاخان به جهت حفظ لباس روحانیت به ناچار از همدان به یکی از روستاهای اطراف شهر به نام «پاینده» که در ۱۲ فرسخی آن قرار داشت، مهاجرت کرد و در آنجا سکونت گزید و به کار ارشاد و موعظه مردم پرداخت. از ویژگی‌های این روحانی، این بود که هیچ‌گاه حاضر نشد سنگر دفاع از دین و روحانیت را ترک نماید و چون از مصرف وجوهات شرعیه اجتناب می‌ورزید، برای امرار معاش خود دکانی را دائر نموده، از این راه زندگی خویش را تامین می‌کرد. و از همان درآمد نیز زندگی نیازمندان و محرومان را اداره می‌نمود. [۱]
ادهم‌نژاد، محمدتقی، ستارگان فقهاهت، ص۱۳۸، انتشارات ائمه (علیهم السلام)، قم ۱۳۸۵ش.
۲ - ولادت و کودکیفرزند میرزا ابراهیم نوری در روستای پاینده، در یکی از روزهای سال ۱۳۰۲ ه. به دنیا آمد و نامش را حسن گذاشت که بعدها در میان فضلا به میرزا حسن نوری همدانی شهرت یافت. وی دوران کودکی خود را در این روستا سپری کرد و دروس ابتدایی و مقداری از علوم اسلامی را از محضر والد خویش به خوبی فرا گرفت و آن‌گاه به همدان مهاجرت کرد. ۳ - تحصیلاتمیرزا حسن تحصیلات علوم دینی را در همدان و قم گذرانده و نزد بزرگان شاگردی کرده است. ۳.۱ - حوزه علمیه همدانمیرزا حسن، مقدمات و مقداری از دروس سطح متوسطه و علوم دینی را از محضر فرزانگان حوزه علمیه همدان، به ویژه آیت‌اللّه ملاعلی معصومی همدانی فرا گرفت. ویژگی‌های اخلاقی و علمی آخوند همدانی که از دوستان و هم‌حجره والدش [۲]
جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۶، ص۴۴۲، نور السجاد، قم ۱۳۸۴ش.
بود، سخت مورد توجه میرزا حسن قرار گرفت و ایشان را الگوی مناسبی برای زندگی علمی و معنوی خویش قرار داد.۳.۲ - حوزه علمیه قممیرزا حسن نوری همدانی در سال ۱۳۲۲ ه. ش به اتفاق برادر کوچک‌ترش آیت‌اللّه میرزا حسین نوری همدانی وارد حوزه علمیه قم گردید و در مدرسه حجتیه سکنی گزید و سطوح عالیه را از محضر فرزانگان نامدار حوزه قم، همانند: آیات سلطانی طباطبایی، میرزا محمّد مجاهدی تبریزی و دیگران به اتمام رساند و توانست مبانی علمی خود را استوار سازد. آن مرحوم از اوضاع نابسامان اقتصادی خود در بدو ورود به حوزه علمیه قم این‌گونه یاد کرده است: «هنگامی که ما به قم آمدیم، در نهایت تهی‌دستی بودیم. مدتی روی پشت‌بام مدرسه حجتیه و دیگر جاها می‌خوابیدیم و قوت‌مان نانهایی بود که از دِه آورده بودیم. هنگامی که سفره نان را برای بار چندم باز کردیم، با مشتی نان‌های کپک زده مواجه شدیم و تا مدتی کپک‌های روی نان‌ها را می‌ساییدیم و پاک می‌کردیم تا قابل خوردن شوند.» [۳]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۶۰، انشارات زائر، قم ۱۳۷۸ش.
۴ - اساتیدمیرزا حسن نوری همدانی (شرح حال میرزا حسن نوری همدانی در این منابع آمده [۴]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۲۹۴، کتابفروشی اسلامیه، تهران ۱۳۵۳ش.
[۵]
جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۵۷۱، انتشارات انصاریان، قم ۱۳۸۲ش.
[۶]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۵۵-۷۷.
[۷]
محمدتقی ادهم‌نژاد و علی‌رضا هزار، دانشوران قم، ص۳۰۹، انتشارات زائر، قم ۱۳۸۴ش.
[۸]
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مجله حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر ۱۳۷۰ش.
[۹]
دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۶، ص۱۵۹-۳۸۴، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران ۱۳۷۷ش.
) بعد از اتمام سطوح عالیه، پای به درس خارج فقه و اصول بزرگان و فرزانگان نامدار حوزه علمیه قم گذارده، از دانش آنان استفاده نمود.اسامی اساتیدی که وی در نزد آنان زانوی شاگردی زده عبارت‌اند از: ۱. آیت اللّه العظمی بروجردی (متوفی ۱۳۸۰ق)؛ ۲. آیت اللّه العظمی سید محمّد حجت (متوفی ۱۳۷۳ق)؛ ۳. آیت اللّه العظمی امام خمینی (متوفی ۱۳۶۸ش)؛ ۴. آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی (متوفی ۱۳۶۹ش)؛ ۵. آیت اللّه العظمی محقق داماد (متوفی ۱۳۸۸ق)؛ ۶. علامه سید محمّدحسین طباطبایی (متوفی ۱۴۰۲ق). ۵ - خدمات۵.۱ - تبلیغ از طریق منبرمهمترین ویژگی مرحوم میرزا حسن نوری همدانی، خدمت در قلمرو تبلیغ است. او مبلغی وارسته و با اخلاص بود که با سبک و سیاقی ویژه به ارشاد و هدایت مردم و نشر مبانی دین اسلام و کیان تشیّع می‌پرداخت. ویژگی‌های این خطیب [۱۰]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۲۹۴.
در امر تبلیغ عبارت است از:۱. بیان شیوا و روان؛ ۲. تسلط کامل بر فن خطابه؛ ۳. تحقیقات دقیق و اطلاعات وسیع و تسلط و آمادگی بر متون روایی و تاریخی: از جمله مجموعه آثار علمی و تاریخی که از وی به یادگار مانده در حدود ۲۰ جلد است که حاوی سخنرانی‌های ایشان است، با تعیین موضوعات و عناوین متنوع که نشان دهنده عزم راسخ، همّت، پشتکار و جدّیت معظم له در امر تبلیغ می‌باشد. این تحقیقات جامع باعث می‌شد تا وی با آمادگی و پختگی کامل منابرش را اداره نماید. وی از پراکنده‌گویی و سخنان ملال‌آور و کسل‌کننده به شدّت پرهیز داشت و نیز عامل مهم «نظم» را در این راستا سرلوحه کار خود قرار داده بود؛ ۴. آگاهی کامل نسبت به واژه‌های عاطفی و دارای بار روانی که شنوندگان را سخت تحت‌تاثیر سخنان خویش قرار می‌داد و آنان را مجذوب کلام شیوای خود می‌ساخت. آن سخنور توانا، دقیق و زیبا سخن می‌گفت. در بسیاری از شهرهای داخل (برای مطالعه سفر تبلیغی مرحوم نوری به نهاوند در سال ۱۳۲۷ش می توان به کتاب نهضت روحانیون ایران [۱۱]
دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۶، ص۳۸۴.
رجوع کرد.) و حتی خارج، مردم از سخنان نافذ این روحانی بهره‌مند گردیدند.۵.۲ - سفیر اسلام در غربمرحوم حجة‌الاسلام و المسلمین میرزا حسن نوری همدانی که از فضلا و از محققان حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد و از آگاهی، بینش و معلومات وسیع و گسترده‌ای برخوردار بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بر اساس فرمان حضرت امام خمینی (رحمه‌الله) در سال ۱۳۵۹ ه. ش برای تبلیغ و ارشاد و هدایت نیروهای مسلمان ساکن انگلستان به آن دیار اعزام شد و به راهنمایی و هدایت مسلمانان، به ویژه نیروهای تحصیل کرده پرداخت. او در حالی وارد اروپا گردید که هجمه سنگین تبلیغاتی، سیاسی و فرهنگی علیه ایران اسلامی، توسط رسانه‌های اجنبی جریان داشت و بدین‌وسیله انقلاب اسلامی، امام خمینی و اسلام مورد تهاجم سنگین دشمنان واقعی بود. آنها به وسیله رسانه‌های خبری سعی در مخدوش کردن چهره واقعی اسلام و انقلاب اسلامی در انظار جهانیان داشتند. مرحوم نوری همدانی بعد از ورود به لندن و ابلاغ پیام حکیمانه امام خمینی، وارد صحنه کارزار شد و به تبلیغ، هدایت، سازماندهی سیاسی، فکری و فرهنگی مسلمانان پرداخت و با برنامه‌ریزی دقیق، جوانان آن دیار را با اندیشه‌های ناب اسلامی آشنا ساخت. از جمله فعالیت‌های آن مرحوم، اقامه نماز جماعت در مقابل سفارت آمریکا در لندن بود که در وسط خیابان و با اجتماع با شکوه مسلمانان و طرفداران انقلاب اسلامی در برابر چشمان حیرت‌زده دولت و ملت انگلیس برپا شد و اوج قدرت و عظمت و اقتدار و شکوه مسلمانان را به نمایش گذاشت. [۱۲]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۶۴.
متن فرمان حضرت امام خمینی (رحمه‌الله) که در ۱۵ محرم سال ۱۴۰۰ق برای اعزام میزا حسن نوری به انگلستان صادر شده، بدین‌شرح است: «بسمه تعالی؛ برادران محترم و ایرانیان مقیم انگلستان (ایدهم‌اللّه‌تعالی)! پیرو نامه‌های متعددی که با امضاهای بسیار در مورد اعزام جناب حجة‌الاسلام والمسلمین آقای میرزا حسن نوری (دامت‌افاضاته) به آن کشور، ارسال نموده بودید، پس از مذاکره با جناب ایشان قرار شد اِن‌شاء‌اللّه تعالی جهت ارشاد و تبلیغ و رسیدگی به امور مذهبی بدانجا بیایند. امید است با توجه به حساسیت وضع فعلی و توطئه‌های دشمنان اسلام و انقلاب اسلامی، ملت شریف و مبارز ایران با هوشیاری و اتحاد بیشتر از وجود ایشان کمال بهره را برده و از راهنمایی‌هایشان استفاده نمایید. از خدای تعالی موفقیت عموم آقایان را خواستارم.» [۱۳]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۶۵.
۵.۳ - تاسیس انجمن‌های اسلامی قمفعالیتها و تبلیغات گسترده ایادی استعمار در ایران و مبارزه عالمان دین با آنان تاریخ دیرینه‌ای دارد. خصوصا در زمان مرجعیت آیت‌اللّه العظمی بروجردی، بهائیت تبلیغات گسترده‌ای را با پشتوانه مالی، سیاسی و فرهنگی اسرائیل به منظور مبارزه با اسلام، و جذب جوانان برومند و مسلمان این مرز و بوم به آن مرام و مسلک ضد دینی آغاز کردند. استاد نوری همدانی به منظور مبارزه و مقابله با تبلیغات و اهداف شوم دشمنان قسم‌خورده، اقدام به تاسیس یک تشکل مذهبی نمود. این تشکل مذهبی به منظور آشنایی جوانان مسلمان با مفاهیم و آموزه‌های اسلامی و نحوه مقابله و مبارزه آنان در مقابل افکار و عقاید واهی و گمراه‌کننده در سال ۱۳۳۷ ه. ش تحت عنوان «انجمن اسلامی» در قم تاسیس شد. فعالیت دینی، فرهنگی و علمی این تشکل مذهبی با استقبال گسترده و کم‌نظیر جوانان روبرو گردید و کار خود را در دو بخش برادران و خواهران آغاز نمود. این جلسات که به صورت هفتگی و منظم در دو کانون جداگانه و مجزّا تحت عنوان «مکتب ولیّ عصر (علیه‌السلام)» و «کانون مهدیه» دایر می‌شد، به مدت ۱۸ سال ادامه داشت. موضوعات اسلامی توسط استاد تدریس می‌شد و این کانون توانست با آموزش اندیشه‌های ناب اسلامی، بسیاری از جوانان را از خطر انحرافات گوناگون نجات داده، موجبات ترقی و کمال آنان را فراهم سازد. بیان موضوعات جذّاب دینی، جدّیت، پشتکار، اخلاق و اخلاص استاد و تبلیغات جوانان مشتاق به دین، باعث جذب گسترده جوانان شیفته اخلاق اسلامی به این کانون مذهبی، و در نتیجه موجب وحشت شدید ساواک گردید و آنان در صدد تعطیلی آن برآمدند؛ از اینرو مرحوم نوری همدانی را دستگیر و روانه زندان ساواک کردند و با توسّل به انواع تهدیدها و شکنجه‌ها، موجبات تعطیلی کانون مذهبی را پس از ۱۸ سال فعالیت مستمر و گسترده در سال ۱۳۵۵ ه. ش فراهم آوردند. بسیاری از تربیت‌یافتگان مکتب دینی ـ فرهنگی نوری همدانی، در پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسزایی داشتند و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از شاگردان آن مرحوم در راس تشکیلات فرهنگی و سیاسی کشور قرار گرفتند. [۱۴]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۶۴، به نقل از مجموعه آثار میرزا حسن نوری.
[۱۵]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۷۲-۷۳، به نقل از مجموعه آثار میرزا حسن نوری.
[۱۶]
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مجله حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، ص۲۴۰، ویژه‌نامه سی‌امین سالگرد آیت‌الله بروجردی.
۵.۴ - یاور فقاهتمیرزا حسن نوری، سالیان متمادی در بیت آیت‌اللّه بروجردی مشغول خدمت در امر ساماندهی کارهای علمی آن مرجع بود و از اصحاب و یاران ویژه و مورد علاقه آن بزرگوار به شمار می‌آمد. وی درباره چگونگی ورودشان به بیت آیت‌اللّه بروجردی چنین می‌گوید: «آشنایی من با آیت‌اللّه بروجردی از آنجا آغاز شد که روزی استفتایی نوشتم و برای پاسخ خدمت ایشان دادم. ایشان از خط و انشای من خوششان آمده بود، از اینرو، سفارش کرده بودند که نویسنده این استفتاء را بگویید بیاید، من کارش دارم. خدمت ایشان رسیدم، مرا مورد لطف قرار دادند و فرمودند: من مقداری نوشته دارم، از شما می‌خواهم که اینها را بازنویسی و تنظیم نمایی. من قبول کردم. از آن پس در خدمت آیت‌اللّه بروجردی بودم و بسیاری از نوشته‌های علمی و حتی نامه‌های مهم سیاسی را من می‌نوشتم. سال‌ها در خدمت آن بزرگوار بودم و کار عهده من پاکنویس کردن و نگارش مطالب و تحقیقات آن مرحوم بود.» ۶ - هنرمندی خوشنویسمرحوم نوری همدانی، هنرمندی خوشنویس بود و خط بسیار زیبایی داشت و مطالب را با خط زیبا و قشنگ و هنرمندانه می‌نوشت. همه آثار قلمی و علمی که از آن بزرگوار به یادگار مانده است، خود ایشان با خط بسیار زیبا نوشته‌اند که هر بیننده‌ای را مجذوب هنرنمایی خود می‌نماید. او می‌گوید: «در یکی از روزها که پاکنویس و تنظیم مطالب را خدمت آیت‌اللّه بروجردی ارائه کردم، وقتی نوشته‌ها را دیدند، بسیار خوشحال شدند و بنده را دعا کردند و افزودند: شما هم در ثواب این نوشته‌ها شریک هستید. سپس برای تشویق بنده و قدردانی از زحمات، دستور دادند قبای مخصوص خودشان را به من بدهند. فردای آن روز قبا را پوشیدم، هنگامی که وارد اطاق شدم، آیت‌اللّه بروجردی قبا را بر تن من دیدند و لبخند زدند.» [۱۷]
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مجله حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، ص۲۴۳، ویژه‌نامه سی‌امین سالگرد آیت‌الله بروجردی.
۷ - ویژگی‌های اخلاقیحاج شیخ حسن نوری همدانی دارای خصوصیات و کمالات فراوانی بود که به اجمال به برخی از آنها اشاره می‌شود: نظم در زندگی فردی و اجتماعی، باوقار سخن گفتن، ایثار در رفاقت، پشتکار و جدّیت در کار، ساده‌زیستی، اهل مطالعه و تحقیق و پرهیز از سخنان نابجا بودن، از ویژگی‌های بارز اخلاقی ایشان به شمار می‌رود. وی عاشق اهل بیت (علیهم‌السّلام) بود و هر زمان که اسم اهل بیت (علیهم‌السّلام) را می‌شنید و یا خودش از آنها یاد می‌کرد، آثار غم و اندوه از چهره‌اش هویدا می‌شد. در تواضع و فروتنی و اخلاص با مردم کم‌نظیر بود. آقای سید محمّد سجادی دامغانی می‌گوید: در یکی از جلسات فن خطابه، وی به یکی از طلابی که جزء شاگردانش بود، گفت: «اگر از کتاب‌هایی که برای شما معرفی کردم استفاده می‌کردید، صحبت شما سودمندتر بود. ناگهان آن طلبه برآشفت و به شدت ناراحت شد. حضرت استاد از جای بلند شد و بسیار متواضعانه صورت آن طلبه را بوسید و فرمود: منظور بدی نداشتم.» [۱۸]
گروهی از نویسندگان، ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ج۵، ص۷۱.
۸ - وفاتسرانجام این میرزا حسن نوری، در تاریخ ۲۹ شعبان ۱۴۱۱ق مطابق با ۲۵ اسفند سال ۱۳۶۹ش در منطقه‌ای بین یزد و کرمان به هنگام سفر تبلیغی که به سیرجان عازم بود، در اثر تصادف، دارفانی را وداع گفت. در روز اوّل ماه مبارک رمضان، جنازه‌اش بعد از تشییع، در حجره سوم صحن بزرگ حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) به خاک سپرده شد. ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «میرزا حسن نوری همدانی رحمةالله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۲۱. رده‌های این صفحه : خطیبان ایران قرن 14 (شمسی) | دانش آموختگان حوزه قم قرن 14 (قمری) | دانش آموختگان حوزه قم قرن 15 (قمری) | درگذشتگان سال 1369 (شمسی) | زادگان سال 1302 (شمسی) | شاگردان آیت‌الله سید‌شهاب‌الدین مرعشی نجفی | شاگردان آیت‌الله سیّدمحمّد حجّت کوهکمری | شاگردان امام خمینی | شاگردان حاج‌آقا حسین طباطبایی بروجردی | شاگردان سید محمد محقق داماد | شاگردان علامه طباطبایی | شاگردان ملاعلی معصومی همدانی | عالمان شیعه سده 14 (شمسی) | مدفونان در حرم حضرت معصومه
|